Që në fillimet e historisë së njerëzimit, njerëzit kërkonin mënyra për të shprehur respektin ndaj të vdekurve. Një nga këto rituale është zakoni i vendosjes së monedhave mbi sytë e të vdekurit. Është interesante që ky ritual gjendet tek shumë popuj, edhe ata që nuk kishin kontakte të drejtpërdrejta me njëri-tjetrin. Arsyeja përse monedhat vendoseshin mbi fytyrën e të vdekurit ishte e ndryshme, por shpesh herë ato përfshinin shpjegime mitologjike, praktike dhe psikologjike. Pavarësisht nga ndryshimet në besime dhe kultura, tradita vazhdon deri në ditët e sotme, megjithëse kuptimi i saj shpesh shpëton nga kuptimi i plotë.
Legjenda më e njohur që shpjegon pse vendosin monedha mbi sytë e të vdekurit lidhet me mitin për Kharonin — bartësin e shpirtrave përmes lumit Stiks. Sipas besimeve të lashta greke, një person i vdekur duhej të paguante për udhëtimin e tij në botën e të vdekurve. Nëse nuk paguhej, shpirti mbetej përgjithmonë te bregu. Megjithatë, rituale të ngjashme ekzistonin edhe tek popuj të tjerë. Tek sllavët, për shembull, besohej se monedhat do t'i ndihmonin shpirtit të të vdekurit të vendosej në jetën e përtejme. Egjiptianët gjithashtu vendosnin sende me vlerë pranë trupit, duke shpresuar që t'i siguronin të vdekurit një ekzistencë të rehatshme pas vdekjes.
Nga pikëpamja fiziologjike, ka një shpjegim praktik përse ishte e nevojshme të vendosnin monedha mbi sytë e të vdekurit. Pas vdekjes, muskujt e trupit relaksohen dhe kapakët e syve mund të hapen vetë. Kjo është veçanërisht e dukshme para fillimit të ngurtësimit të trupit. Për të shmangur një shikim të frikshëm, të afërmit vendosnin objekte të rënda — shpesh monedha bakri — mbi sytë e mbyllur. Kjo ndihmonte për të mbajtur kapakët e syve të mbyllur. Baki gjithashtu pengonte krijimin e njollave. Kështu, tradita kishte jo vetëm një kuptim simbolik, por edhe një kuptim praktik, të lidhur me anatominë e trupit të njeriut.
Mes shumë kulturave ekzistonte besimi se sytë e hapur të të vdekurit mund të rrëmbenin dikë të gjallë. Njerëzit besonin se shikimi i të vdekurit mund të tërhiqte një person tjetër në botën e të vdekurve. Prandaj, besohej se ishte veçanërisht e rëndësishme të mbyllen kapakët e syve menjëherë pas vdekjes, dhe monedhat bëheshin një lloj “mbyllësi” për sytë. Disa versione të ritualit sugjeronin se monedhat vendoseshin jo vetëm mbi sytë, por edhe nën gjuhë ose në xhep. Këto masa paraprake ishin të drejtuara për të mbrojtur të gjallët nga ndikimet e mundshme të botës përtej. Ky frikë shpesh mbetej edhe pas ndryshimit të feve.
Psikologët e shpjegojnë ruajtjen e zakoneve me faktin se të afërmit përpiqen t'i japin të vdekurit një pamje të qetë, të paqësuar. Një njeri, të cilit sytë janë të mbyllur, perceptohet sikur është duke fjetur. Kjo krijon iluzionin se i vdekuri po pushon, dhe nuk ka ikur përfundimisht. Ky perceptim vizual ndihmon të gjallët të përballojnë dhimbjen. Prandaj, pavarësisht racionalizmit të botës moderne, disa rituale — përfshirë ato që lidhen me sytë dhe monedhat — vazhdojnë të përdoren si elementë të pajtimit të brendshëm me humbjen.
Me kalimin e kohës, rituali është transformuar. Sot, monedhat nuk vendosen domosdoshmërisht mbi kapakët e syve, por më shpesh në arkivol, xhep ose nën jastëk. Njerëzit e bëjnë këtë jo gjithmonë për besime fetare, por nga respekti për rrënjët kulturore. Pamja e jashtme e ritualit ruhet, por shpesh humbet kuptimi përse ai zbatohet. Megjithatë, zakoni mbetet një pjesë e rëndësishme e lamtumirës për të vdekurin. Ai bashkon breza, duke na kujtuar se sa e brishtë është jeta. Falë veprimeve të tilla, ruhet lidhja e gjallë midis të kaluarës dhe të tashmes.
Kështu, pyetja pse vendosin monedha mbi sytë e të vdekurit ka shumë shtresa. Ajo përfshin mitologjinë, biologjinë, psikologjinë dhe kujtesën kulturore. Tradita, që ka lindur në kohërat e lashta, ka kaluar përmes shekujve dhe është ruajtur në forma të ndryshme. Edhe pse mendimet moderne ndryshojnë, rituali mbetet pjesë e trashëgimisë tonë. Ai na kujton se edhe pas vdekjes, njeriu vazhdon të mbetet në qendër të vëmendjes së të gjallëve — me kujdes, respekt dhe kujtim. Dhe kjo do të thotë se veprime të tilla nuk humbasin vlerën e tyre as në shekullin XXI.
Pas ndarjes nga jeta të një personi, përgatitja e dokumenteve bëhet detyra kryesore për të afërmit. Dokumenti kryesor është certifikata e vdekjes, e cila vërteton faktin juridik të vdekjes dhe është e nevojshme për trashëgiminë, funeralin, përfitimet financiare dhe procedura të tjera. Pa të, nuk është e mundur të kryhet varrimi ose kremacioni, si dhe të nisë transferimi i të drejtave pasurore.
Lexo më shumë
Që nga kohët e lashta, njerëzit janë përpjekur të përcjellin të ndjerin në botën tjetër jo me duar bosh. Ajo që vendosin në arkivol për të ndjerin pasqyron konceptet e shoqërisë për jetën pas vdekjes. Sendet e vendosura pranë trupit shpesh simbolizojnë kujdesin dhe lamtumirën ndaj njeriut të vdekur. Kjo traditë ka rrënjë shumë të thella, që i paraprijnë krishterimit, kur varrimi shoqërohej me shumë objekte. Që atëherë shumëçka ka ndryshuar, por dëshira për të vendosur diçka me rëndësi në arkivol mbetet e pranishme edhe sot.
Lexo më shumë
Pas ceremonisë së lamtumirës, varri zbukurohet me kurora rituale. Këto objekte simbolizojnë respektin për kujtimin e të ndjerit dhe mbartin një kuptim të thellë. Shpesh, kurorat bëhen nga halore, që prej kohësh lidhen me përjetësinë dhe rilindjen. Ndonjëherë lind pyetja, çfarë të bëhet me shiritat nga kurorat, pasi ato mbeten pas vyshkjes së luleve ose prishjes së strukturës. Kujdesi për varrin nuk është vetëm një shprehje tradite, por edhe një mënyrë për të shprehur dashurinë për të ndjerin. Pastërtia, rregulli dhe mirëmbajtja e varrit ndihmojnë në ruajtjen e qetësisë shpirtërore të familjarëve.
Lexo më shumë
