divider

Pse vendosin monedha mbi sytë e të vdekurit: origjina e ritualit

Tradita e lashtë dhe universialiteti i saj

Që në fillimet e historisë së njerëzimit, njerëzit kërkonin mënyra për të shprehur respektin ndaj të vdekurve. Një nga këto rituale është zakoni i vendosjes së monedhave mbi sytë e të vdekurit. Është interesante që ky ritual gjendet tek shumë popuj, edhe ata që nuk kishin kontakte të drejtpërdrejta me njëri-tjetrin. Arsyeja përse monedhat vendoseshin mbi fytyrën e të vdekurit ishte e ndryshme, por shpesh herë ato përfshinin shpjegime mitologjike, praktike dhe psikologjike. Pavarësisht nga ndryshimet në besime dhe kultura, tradita vazhdon deri në ditët e sotme, megjithëse kuptimi i saj shpesh shpëton nga kuptimi i plotë.

Rrënjët mistike: nga Kharoni tek sllavët

Legjenda më e njohur që shpjegon pse vendosin monedha mbi sytë e të vdekurit lidhet me mitin për Kharonin — bartësin e shpirtrave përmes lumit Stiks. Sipas besimeve të lashta greke, një person i vdekur duhej të paguante për udhëtimin e tij në botën e të vdekurve. Nëse nuk paguhej, shpirti mbetej përgjithmonë te bregu. Megjithatë, rituale të ngjashme ekzistonin edhe tek popuj të tjerë. Tek sllavët, për shembull, besohej se monedhat do t'i ndihmonin shpirtit të të vdekurit të vendosej në jetën e përtejme. Egjiptianët gjithashtu vendosnin sende me vlerë pranë trupit, duke shpresuar që t'i siguronin të vdekurit një ekzistencë të rehatshme pas vdekjes.

Shpjegimi utilitar i ritualit

Nga pikëpamja fiziologjike, ka një shpjegim praktik përse ishte e nevojshme të vendosnin monedha mbi sytë e të vdekurit. Pas vdekjes, muskujt e trupit relaksohen dhe kapakët e syve mund të hapen vetë. Kjo është veçanërisht e dukshme para fillimit të ngurtësimit të trupit. Për të shmangur një shikim të frikshëm, të afërmit vendosnin objekte të rënda — shpesh monedha bakri — mbi sytë e mbyllur. Kjo ndihmonte për të mbajtur kapakët e syve të mbyllur. Baki gjithashtu pengonte krijimin e njollave. Kështu, tradita kishte jo vetëm një kuptim simbolik, por edhe një kuptim praktik, të lidhur me anatominë e trupit të njeriut.

Besimet popullore dhe frikat

Mes shumë kulturave ekzistonte besimi se sytë e hapur të të vdekurit mund të rrëmbenin dikë të gjallë. Njerëzit besonin se shikimi i të vdekurit mund të tërhiqte një person tjetër në botën e të vdekurve. Prandaj, besohej se ishte veçanërisht e rëndësishme të mbyllen kapakët e syve menjëherë pas vdekjes, dhe monedhat bëheshin një lloj “mbyllësi” për sytë. Disa versione të ritualit sugjeronin se monedhat vendoseshin jo vetëm mbi sytë, por edhe nën gjuhë ose në xhep. Këto masa paraprake ishin të drejtuara për të mbrojtur të gjallët nga ndikimet e mundshme të botës përtej. Ky frikë shpesh mbetej edhe pas ndryshimit të feve.

Aspekti psikologjik: fytyra si në gjumë

Psikologët e shpjegojnë ruajtjen e zakoneve me faktin se të afërmit përpiqen t'i japin të vdekurit një pamje të qetë, të paqësuar. Një njeri, të cilit sytë janë të mbyllur, perceptohet sikur është duke fjetur. Kjo krijon iluzionin se i vdekuri po pushon, dhe nuk ka ikur përfundimisht. Ky perceptim vizual ndihmon të gjallët të përballojnë dhimbjen. Prandaj, pavarësisht racionalizmit të botës moderne, disa rituale — përfshirë ato që lidhen me sytë dhe monedhat — vazhdojnë të përdoren si elementë të pajtimit të brendshëm me humbjen.

Transformimi modern i traditës së lashtë

Me kalimin e kohës, rituali është transformuar. Sot, monedhat nuk vendosen domosdoshmërisht mbi kapakët e syve, por më shpesh në arkivol, xhep ose nën jastëk. Njerëzit e bëjnë këtë jo gjithmonë për besime fetare, por nga respekti për rrënjët kulturore. Pamja e jashtme e ritualit ruhet, por shpesh humbet kuptimi përse ai zbatohet. Megjithatë, zakoni mbetet një pjesë e rëndësishme e lamtumirës për të vdekurin. Ai bashkon breza, duke na kujtuar se sa e brishtë është jeta. Falë veprimeve të tilla, ruhet lidhja e gjallë midis të kaluarës dhe të tashmes.

Përfundim: trashëgimia që vazhdon

Kështu, pyetja pse vendosin monedha mbi sytë e të vdekurit ka shumë shtresa. Ajo përfshin mitologjinë, biologjinë, psikologjinë dhe kujtesën kulturore. Tradita, që ka lindur në kohërat e lashta, ka kaluar përmes shekujve dhe është ruajtur në forma të ndryshme. Edhe pse mendimet moderne ndryshojnë, rituali mbetet pjesë e trashëgimisë tonë. Ai na kujton se edhe pas vdekjes, njeriu vazhdon të mbetet në qendër të vëmendjes së të gjallëve — me kujdes, respekt dhe kujtim. Dhe kjo do të thotë se veprime të tilla nuk humbasin vlerën e tyre as në shekullin XXI.

Lexoni gjithashtu:

Njeri me çadër pranë varrit në shi — simbol i kuptimit të shiut në ditën e varrimit

Nëse bie shi ditën e varrimit: çfarë do të thotë kjo?

Motin në ditën e varrimit gjithmonë ka një kuptim të veçantë për të afërmit e të ndjerit. Sipas traditës, njerëzit vënë re dukuritë atmosferike, duke i interpretuar ato si shenja simbolike që pasqyrojnë emocionet dhe ndjenjat e të ndjerit dhe të të afërmve të tij. Një nga dukuritë më të zakonshme atmosferike në varrim është shiu. Në këtë artikull do të shqyrtojmë çfarë do të thotë në të vërtetë shiu gjatë varrimit, çfarë shenjash dhe simbolikash lidhen me të.

Lexo më shumë
Kuti e hapur me sende personale, letra dhe një libër — simbol i kujdesit për sendet e të ndjerit

Çfarë të bëni me sendet e të ndjerit

Pas vdekjes së një personi të dashur, dhimbja e humbjes del në plan të parë, por që në ditët e para lindin edhe shumë çështje praktike. Ndër to — çfarë të bëhet me sendet që kanë mbetur. Shpesh objektet në shtëpinë e të ndjerit bëhen kujtim i jetës së kaluar, por mund të shkaktojnë shqetësim dhe ankth te të afërmit. Shumëkush dyshon: a mund të përdoren këto sende apo është më mirë t’u jepen të tjerëve? Përgjigjja varet nga besimet fetare, gjendja psikologjike dhe rrethanat praktike.

Lexo më shumë
Varrezë e mbuluar me bar — simbol i zakoneve tradicionale të varrimit tatar

Si varrosen tatarët: traditat dhe ritualet

Ndër popujt e ndryshëm që ndjekin Islamin, tatarët kanë tradita dhe rregulla të veçanta në lidhje me lamtumirën me të ndjerët. Varrimi tradicional tek tatarët ka një rëndësi të veçantë dhe ndjek rreptësisht kanonet fetare. Kuptimi i asaj si varrosen tatarët kërkon njohje me ritualet që bashkojnë elementë shpirtërorë, kulturorë dhe historikë.

Lexo më shumë