Romët janë një nga popujt më të mëdhenj në botë, megjithatë nuk kanë një shtet të tyre. Emërtimi vetjak i këtij populli është “roma”, që do të thotë “njeri”. Në thelb të kodit të tyre kulturor qëndron lidhja e ngushtë me fisin, prandaj pyetja si varrosen romët është e lidhur pazgjidhshmërisht me respektin e thellë për traditat dhe kujtimin e të parëve. Familja zë vendin e parë në kulturën e romëve, dhe vdekja perceptohet si një kalim i rëndësishëm drejt një forme tjetër ekzistence. Pikërisht për këtë arsye, zakonet që lidhen me përcjelljen e të ndjerit respektohen rreptësisht.
Për romët, vdekja është njëkohësisht një ngjarje me rëndësi dhe e ndotur. Nga njëra anë, si i varrosin romët të afërmit e tyre varet nga respekti për të parët dhe detyrimi ndaj familjes. Nga ana tjetër, vdekja konsiderohet burim papastërtie dhe gjithçka që lidhet me të i nënshtrohet një pastrimi të veçantë. Prandaj i kushtohet vëmendje jo vetëm të ndjerit, por edhe gjërave që ai ka prekur para vdekjes. Ky koncept e bën lamtumirën me të ndjerin një proces të ndërlikuar dhe shumë-hapësh, në të cilin marrin pjesë jo vetëm të afërmit, por e gjithë komuniteti.
Kur një person ndjen afërsinë e vdekjes, ai zhvendoset në një çadër të veçantë që quhet “bender”. Kjo ndihmon për të shmangur “ndotjen” e banesës. Kujdesi për një të sëmurë terminal shprehet në forma të ndryshme – nga ndihma fizike te mbështetja morale. Të afërmit dhe shumë miq qëndrojnë pranë, por nuk është zakon të shfaqet lot apo dëshpërim – përkundrazi, ruhet qetësia. Përgatitja për ndarjen nga jeta është një akt dashurie dhe respekti, dhe për romët është e rëndësishme që të ndodhë me dinjitet.
Pas vdekjes, trupi i të ndjerit pastrohet me çajra të veçantë bimorë dhe vishet me rrobat më të mira. Trupit shpesh i vendosen stoli për të theksuar respektin ndaj të larguarit. Gjërat personale që i përkisnin të ndjerit konsiderohen “të ndotura”. Ato digjen ose varrosen së bashku me trupin. Autopsia nuk është aspak e mirëpritur, pasi konsiderohet sakrilegj. Familja bën gjithçka për ta shmangur një procedurë të tillë, duke përfshirë edhe këshillimin me anëtarë të nderuar të komunitetit për të gjetur një zgjidhje.
Varrimi i një romi është një ceremoni shumëditore, ku marrin pjesë shumë të afërm, miq dhe anëtarë të komunitetit. Përgatitja për varrim mund të zgjasë deri në dy javë. Çdo detaj organizativ respektohet me përpikmëri: nga përzgjedhja e arkivolit deri te ftesa për muzikantët. I ndjeri përcillet me këngë, shaka dhe muzikë, pasi besohet se ai po kalon në një botë më të mirë. Arkivoli vendoset në varr, i zbukuruar me qilima, tulla dhe sende personale të të ndjerit. Vendosen gjithashtu sende luksoze, përfshirë telefona, bizhuteri madje edhe mobilie.
Varret e romëve shpesh duken si mauzole. Ato mund të jenë të shtruara me mermer, të mobiluara, të zbukuruara me gravura dhe ar. Në monumente shpesh paraqitet i ndjeri në përmasë reale, i veshur me rroba të shtrenjta ose ulur në tavolinë. Mbi varr ndërtohen çadra, vendosen stola për takimet përkujtimore. Këto varre tregojnë jo vetëm dashurinë për të ndjerin, por edhe statusin e familjes në komunitet. Varret e romëve janë të lehta për t'u dalluar në varreza – ato bien në sy për madhështinë dhe dekorin e tyre.
Përkujtimet janë pjesë e rëndësishme e ritualit. Ato mund të zgjasin disa ditë dhe zakonisht zhvillohen në çadra ose shtëpi të mëdha. Gjatë tryezës ka muzikë live, interpretohen melodi kombëtare, këndohet dhe kërcehet. Të pranishmit kujtojnë veprat e mira të të ndjerit, rolin e tij në jetën e familjes dhe komunitetit. Mbetjet e ushqimit pas ngjarjes zakonisht varrosen në tokë si dhuratë për të ndjerin. Gjithashtu mbahen përkujtime shtesë: në ditën e 9-të, të 40-të dhe çdo vit, në ditën e vdekjes. Secili nga këto rituale ndihmon shpirtin të gjejë paqen në botën tjetër.
Pavarësisht ndikimit të botës moderne, romët përpiqen të ruajnë traditat e tyre funerale. Disa përshtaten me kushtet e reja, por thelbi i ritualit mbetet i pandryshuar. Edhe në kushte urbane, momentet kryesore të ceremonisë respektohen. Vazhdohet të kursehen para për varrim që në moshë të re, veçanërisht për prindërit. Romët përpiqen të ruajnë ritualet e tyre të pastra, pasi ato përbëjnë një pjesë të rëndësishme të identitetit kulturor të popullit. Kjo vlen si për qasjen ndaj vdekjes, ashtu edhe për kujtesën ndaj të larguarve.
Varrimi rom nuk është thjesht një ritual, por një shprehje e rrënjëve të thella kulturore dhe lidhjeve familjare. Çdo element i ceremonisë ka rëndësinë e vet: që nga vendi dhe mënyra e lamtumirës, deri te dekorimi i varrit dhe objektet që vendosen në arkivol. Të gjitha këto veprime synojnë ta përcjellin njeriun me dinjitet në botën tjetër dhe të shprehin dashuri, respekt dhe kujtim. Unikaliteti i këtyre zakoneve thekson pasurinë e kulturës rome, për të cilët edhe vdekja është vazhdim i jetës në një dimension tjetër.
Titulli INÇI në kryqe është një simbol i rëndësishëm fetar që haset në traditën ortodokse dhe të besimtarëve të vjetër. Ky mbishkrim, me një kontekst të thellë historik dhe teologjik, tregon për një nga frazat kryesore të shkruara në kryqin e Jezus Krishtit me urdhër të Pont Pilatit. Në këtë artikull do të shqyrtojmë me hollësi çfarë do të thotë titulli INÇI dhe pse shkakton debat mes besimtarëve.
Lexo më shumë
Pas procedurës së kremacionit, të afërmit shpesh pyesin se çfarë duhet bërë me mbetjet. Procesi i marrjes dhe trajtimit të urnës kërkon njohuri për disa nuanca. Për të shmangur gabimet dhe për të mos humbur hirin, është e rëndësishme të kuptohet paraprakisht se çfarë hapash duhet ndërmarrë. Në këtë artikull do të mësoni si të varrosni urnën me hir, çfarë dokumentesh nevojiten, ku mund të ruani enën me mbetjet dhe brenda cilit afat duhet të merret ajo nga krematoriumi.
Lexo më shumë
Riti i varrimit në ortodoksi ka një kuptim të thellë shpirtëror. Shërbesa e përshpirtshme — është një lamtumirë me lutje për njeriun, që ka për qëllim të lehtësojë rrugën e shpirtit të tij. Megjithatë, çështja si varrosen vetëvrasësit vazhdon të ngjallë shumë diskutime. Vetëvrasja mohohet nga kisha, pasi konsiderohet si një shkelje e rëndë e vullnetit të Zotit. Të afërmit duhet të dinë se cilat veprime janë të lejueshme dhe cilat janë rreptësisht të ndaluara. Sepse një qasje e gabuar jo vetëm që nuk ndihmon shpirtin e të ndjerit, por mund të sjellë pasoja shpirtërore për të gjallët.
Lexo më shumë